पंतप्रधान कृषी सिंचन योजना

 

परिचय:

पंतप्रधान कृषी सिंचन योजना (पीएमकेएसवाई) ही भारतातील शेतकऱ्यांसाठी केंद्र सरकारची एक महत्वाकांक्षी योजना आहे. २०१५ मध्ये सुरू झालेली, या योजनेचा मुख्य उद्देश "प्रत्येक शेतात पाणी" आणि "प्रति थेंब अधिक पीक" या संकल्पनांवर आधारित आहे.

योजनेचे उद्दिष्टे:

• सिंचनाची सुविधा वाढवणे आणि सिंचनाचे क्षेत्र विस्तारणे.
• पाण्याचा वापर कार्यक्षम बनवणे.
• शाश्वत जलसंधारण पद्धतींचा अवलंब करणे.
• सूक्ष्म सिंचनाच्या वापरास प्रोत्साहन देणे.
• शेतकऱ्यांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे आणि क्षमता विकास कार्यक्रम राबवणे.

योजनेचे घटक:

पीएमकेएसवाईमध्ये दोन मुख्य घटक आहेत:

1. हर खेत को पानी (एचकेकेपी):

या घटकाचा उद्देश देशातील सर्व शेतांमध्ये सिंचनाची सुविधा उपलब्ध करून देणे हा आहे. यात नवीन सिंचन प्रकल्पांचे बांधकाम, जुन्या प्रकल्पांचे आधुनिकीकरण आणि जलसंधारण उपाययोजनांचा समावेश आहे.

2. पर ड्रॉप मोर क्रॉप (पीडीएमसी):

या घटकाचा उद्देश सूक्ष्म सिंचन तंत्रज्ञानाचा वापर करून पाण्याचा वापर कार्यक्षम बनवणे हा आहे. यात शेतकऱ्यांना सूक्ष्म सिंचन प्रणालींच्या स्थापनेसाठी आर्थिक मदत पुरवणे आणि प्रशिक्षण देणे यांचा समावेश आहे.

योजनेची अंमलबजावणी:

पीएमकेएसवाईची अंमलबजावणी केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारे यांच्या संयुक्त विद्यमाने केली जाते. केंद्र सरकार योजनेसाठी निधी पुरवते आणि तांत्रिक मार्गदर्शन करते, तर राज्य सरकारे योजनेची अंमलबजावणी आणि देखरेख करतात.

योजनेचे यश:

पीएमकेएसवाई योजनेमुळे देशातील सिंचनाच्या सुविधेत लक्षणीय वाढ झाली आहे. २०१५ मध्ये ३.२३ कोटी हेक्टर क्षेत्र सिंचनाखाली होते, जे २०२२ पर्यंत ४.४२ कोटी हेक्टरपर्यंत वाढले आहे. सूक्ष्म सिंचनाखालील क्षेत्रही लक्षणीयरीत्या वाढले आहे, २०१५ मध्ये ५.१ लाख हेक्टरवरून २०२२ पर्यंत १०.५ लाख हेक्टरपर्यंत.

योजनेचे आव्हाने:

पीएमकेएसवाई योजनेला अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो. यात निधीची कमतरता, पाण्याची उपलब्धता, शेतकऱ्यांमध्ये जागरूकतेचा अभाव आणि क्षमता विकासाची गरज यांचा समावेश आहे.

योजनेचे फायदे:

• पीएमकेएसवाईमुळे सिंचनाची सुविधा वाढल्याने शेती उत्पादनात वाढ होण्याची अपेक्षा आहे.
• जल वापर कार्यक्षमता सुधारल्याने पाण्याचा अपव्यय कमी होईल आणि पाण्याची बचत होईल.
• शाश्वत जल संवर्धन पद्धतींचा अवलंब केल्याने जलसंधारणाची क्षमता वाढेल.
• सिंचनासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि नवकल्पनांचा वापर केल्याने शेती अधिक कार्यक्षम आणि उत्पादक बनेल.
• क्षमता निर्मिती आणि कौशल्य विकास कार्यक्रमांमुळे शेतकऱ्यांना सिंचन तंत्रज्ञान आणि व्यवस्थापनाबाबत अधिक ज्ञान मिळेल.

निष्कर्ष:

प्रधानमंत्री कृषि सिंचाई योजना ही भारतातील कृषी क्षेत्रासाठी एक महत्वाची योजना आहे. योजनेमुळे सिंचनाच्या सुविधेत वाढ झाली आहे आणि पाण्याचा वापर कार्यक्षम बनला आहे. तथापि, योजनेला अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो आणि त्यावर मात करण्यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.